سبع المثانی

فاتحه

< - بقره >
شماره سوره	۱
جزء	۱
نزول
ترتیب نزول	۵
مکی/مدنی	مکی
اطلاعات آماری
تعداد آیات	۷
تعداد کلمات	۲۹
تعداد حروف	۱۴۳

سَبْع الْمَثانِی از نام‌های سوره حمد است که به دلیل دارا بودن هفت آیه و دوبار خواندن شدن در نماز به این نام نامیده شده است.

شأن نزول

تعبیر «سَبْعاً مِنَ الْمَثانی» در سوره حجر آمده «وَ لَقَدْ آتَیناک سَبْعاً مِنَ الْمَثانی وَ الْقُرْآنَ الْعَظیمَ؛ و به راستی که هفت آیه از مثانی و قرآن بزرگ را به تو عطا کردیم».

در شأن نزول این آیه آمده «هفت قافله برای یهود بنی‌قریظه و بنی‌نضیر با بار پارچه، عطر و جواهر و... وارد مدینه شد. مسلمانان گفتند اگر این اموال برای ما بود، قوی و توانگر می‌شدیم و در راه خدا انفاق می‌کردیم. پس از آن، آیه ۸۷ سوره حجر نازل شد و پیامبر(ص) فرمود: هفت آیه به شما دادم که از این هفت قافله بهتر است.

تفسیر

درباره اینکه منظور از سبع المثانی چیست اختلاف‌نظر وجود دارد:

• نام سوره حمد: بیشتر مفسران «سَبْعاً مِنَ الْمَثانِی» را کنایه از سوره حمد گرفته‌اند. در روایات متعددی به این معنا اشاره شده است. از امام صادق(ع) نقل شده علت آن دوبار خواندن این سوره در نماز است. همچنین دارای هفت آیه بودن، نازل شدن یک بار در مکه و یک بار در مدینه و تشکیل شدن آن از دو بخش (نیمی حمد و ثنای خدا و نیم دیگر تقاضاهای بندگان) از دلایل این نامگذاری بیان شده است.
• هفت سوره اول قرآن: هفت سوره طولانی اول قرآن از سوره بقره تا سوره توبه؛ به دلیل اینکه داستان‌های عبرت‌آموز در آن، دو به دو آمده است.

همچنین از اسامی و اوصاف قرآنهفت صحیفه‌ای است که از آسمان بر انبیاء نازل شده از دیگر تفسیرهایی است که برای آن ذکر شده است.

آثار

آثاری به نام سبع‌المثانی وجود دارد برخی از آنها عبارتند از:

• کتاب: سبع المثانی، نام کتاب نجیب‌الدین رضا تبریزی که منظومه‌ای عرفانی به فارسی است. همچنین سبع المثانی (تفسیر سوره حمد) تألیف سیدعلی رئیسی، فاطمه اکبری، انتشارات وثوق، در سال۱۳۸۵ش چاپ شده است.

• لوح:براساس سوره حمد لوح طلسم سبع المَثانی ساخته شده است. در آن قواعد علم اعداد و افق‌های دوازده‌گانه برج‌ها مندرج است.

پانویس

منابع

• ابوعبیده، معمر بن مثنی، مجاز القرآن، تحقیق فؤاد سزگین، قاهره، ۱۹۶۲م.
• آلوسی، محمود، روح المعانی، افست بیروت، بی‌تا.
• خاوری، اسداللّه، ذهبیه: تصوف علمی آثار ادبی، ج۱، تهران ۱۳۶۲ش.
• طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، مؤسسه اعلمی، بیروت، ۱۳۹۴ق.
• طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی التفسیر القرآن، دارالمعرفة، بیروت، ۱۴۰۸ق.
• عیاشی، محمد بن مسعود،تفسیر العیاشی،تهران مکتبه العلمیه، ۱۳۸۰ق.
• مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه‌، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۳ش.
• واحدی نیشابوری، علی بن حمد، اسباب النزول، ترجمه: ذکاوتی قراگزلو، علیرضا، نشر نی، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.